Op 8 februari 2022 kwamen op initiatief van de Transitieagenda Circulaire Bouweconomie tientallen ondernemers uit de ontwerp- en bouwsector online bij elkaar voor een gesprek met de Stichting PassiefBouwen, industrie koplopers en opdrachtgevers. Centraal stonden de principes van passief bouwen de circulaire ontwikkeling van de bouw en de rol die ondernemers en beleidsmakers daarin spelen.
Onder leiding van dagvoorzitter Nina Dorigo, deelden Gerben Bos van Stichting PassiefBouwen, Jack van der Palen van Archiview en Carl-Peter Goossen van BouwNext een legio aan praktijk casuïstiek waarin de principes van passief bouwen en de energetische winst, oftewel verlagen van de warmtevraag, centraal stonden. Bij nieuwbouw en bij renovaties is een reductie van de warmtevraag van meer dan 80% mogelijk!
Aansluitend vond een reflectie en vraaggesprek plaats met Gerrolt Ooijman, directeur bestuurder bij wooncorporatie Wonion en Guus Mulder, Programmamanager Versnelling energierenovaties van woningen en gebouwen bij TKI Urban Energy en het digitale publiek. Zij reflecteerden op de presentaties en deelden hun take aways en adviezen voor opdrachtgevers in de bouw met als kernboodschap: passief bouwen is het betaalbare alternatief met oog voor minimalisatie van materiaalgebruik voor de energetische renovatieopgave waar Nederland voor staat.
Stichting Passief Bouwen.
Sinds 2016 is Gerben Bos vicevoorzitter van Stichting PassiefBouwen, de organisatie die passief bouwen in Nederland faciliteert en promoot. Hij zet het concept van passief bouwen uiteen middels de 7 basisprincipes van passief bouwen. De doelstellingen van passief bouwen is de warmtevraag van een gebouw te verminderen. Daarnaast ligt er focus op het bereiken van een gezond en comfortabel binnenklimaat. Voor het effectiefste resultaat dienen de passief bouwen principes in volgordelijkheid toegepast te worden. Dit om te voorkomen, dat door het niet (optimaal) toepassen van de eerste principes extra gecompenseerd moet worden in de opvolgende principes. Het gaat hierbij om:
1) Oriëntatie: “Maak zoveel gebruik van de zon”.
2) Compactheid: Minimaliseer het buitenoppervlak, door zo compact mogelijk te bouwen.
3) Kierdicht bouwen: Kieren zijn klieren, minimaliseer ongewenste infiltratie.
4) Thermische Bruggen: Voorkom thermische bruggen door bouwkundig goed te ontwerpen.
5) Kozijnen en glas: Pas passiefhuis kozijnen toe, met meervoudige kierdichting en een drievoudige beglazing met thermisch onderbroken afstandhouders.
6) Isolatie: Als de vorige stappen zijn opgevolgd heeft isoleren echt nut. Zorg voor goede verwerking van deze materialen.
7) Last but not least: Gebruik efficiënte installaties en bijbehorende apparatuur.
De passieve bouwmethodiek zegt niets over het materiaalgebruik. Het draait om de netto warmtevraag en het primaire energieverbruik per vierkante meter verwarmd vloeroppervlak op jaarbasis Hiermee is een passiefhuis ook een ideaal uitgangspunt voor BENG (Bijna Energie Neutrale Gebouwen) om toe te passen bij energierenovaties en nieuwbouw. Met een kleine extra stap kan zelfs een energieneutraal (NoM) of energie leverend gebouw gerealiseerd worden.
Om het passief bouwen verder te bevorderen is het project OutPHit toegekend door Horizon 2020. Doelstellingen in dit project zijn ingrijpende energetische renovaties sneller, goedkoper en betrouwbaarder te maken door de drempels voor de invoering van kwalitatief hoogwaardige renovaties te verlagen door prefabricage en gestroomlijnde processen te koppelen met de hoge energieprestatie ambities van de EnerPHit-standaard voor renovaties volgens de passiefhuis standaard. Stichting PassiefBouwen is hiervoor actief opzoek naar prefab elementen voor energierenovaties, gebaseerd op circulaire principes. Organisaties die hierin kunnen bijdragen kunnen rechtstreeks contact opnemen met Gerben Bos (gerben@passiefbouwen.nl).
Circulair ontwerpen met Archiview
Jack van der Palen is architect bij Archiview, een multidisciplinair architectenbureau voor particulieren, bedrijven, coöperaties, collectieven en overheden. Zijn visie: duurzaamheid is meer dan een papieren exercitie en manifesteert zich in de relaties tussen alle betrokkenen. Daardoor heeft hij zich gespecialiseerd in Passief Bouwen waar de circulaire en energie transitie en de ontwikkeling van gezond bouwen integraal opgepakt. Het bouwwaardemodel van passief bouwen heeft de 10-R geïntegreerd en biedt daarmee ook een mogelijkheid bij te dragen met hoge R-strategieën. Hiermee is het bouwwaardemodel een belangrijk middel voor systeemdenken. Jack van der Palen: “Het is een benadering die tracht overzicht van het geheel te behouden, in plaats van zich te concentreren op afzonderlijke onderdelen.” Bij het toepassen van de systeembenadering is ook de regionale context van belang. Houd rekening met de verschillende lokale context. Voor een warmer Limburg zijn er andere oplossingen en behoeften dan een kavel met zeewind.
In de ogen van Jack moet de volgende stap voor passief bouwen genomen worden door de overheid. De markt, zowel particulier als commercieel, vraagt al naar de oplossingen die passief bouwen kan bieden. Ondersteund met een overheidsbeleid kan het echt een vlucht nemen en de energietransitie versnellen met minimaal materiaalgebruik. De certificering en metingen die als onderdeel van de projecten uitgevoerd worden bieden tevens de onderbouwing dat besparingen worden gerealiseerd.
Energierenovaties van Bouwnext
Carl-Peter Goossen, directeur en ontwerpmanager bij Bouwnext, ging verder in op de financiële kant van passief bouwen. Met het betrekken van de exploitatiefase in de financiële modellen middels TCO (Total Cost of Ownership) blijkt BENG het financieel meest optimale gebouw te zijn en is ook de business cases voor renovatie goed te onderbouwen.
Middels diverse projecten liet Carl-Peter zien hoe energiekosten significant gereduceerd kunnen worden. Als voorbeeld gebruikte hij een flat waarbij de totale energiekosten van €290/maand na renovatie teruggebracht worden naar €65/maand. Dit is gerealiseerd met een totaal investering van zo’n €65.000 bij een galerijflat met 28 woningen.
Hier bovenop geeft stichting WNR (Woonlasten Neutraal Renoveren) een energiegarantie van 30 jaar. Hiermee wordt het risico voor woningcorporaties, VvE’s en gemeenten significant teruggebracht en is het financieren van energiebesparende oplossingen eenvoudiger te realiseren. Door het basisprincipe “compact” als uitgangspunt te nemen kunnen energiezuinige gebouwen ook betaalbaar gerealiseerd worden in de sociale huursector en wordt het risico op energie armoede in deze kwetsbare doelgroep teruggedrongen.
Reflectie en discussie vanuit het opdrachtgeverspanel.
De aftrap van de discussie was van Guus Mulder, Programmamanager Versnelling energierenovaties van woningen en gebouwen bij TKI Urban Energy. Hij ervaart het verhaal van passiefhuis als een verademing. Waar in de energietransitie dikwijls gekeken wordt naar het belang van isolatie zijn er meerdere oplossingsrichtingen mogelijk aan de hand van de basisprincipes. Passief bouwen staat gelukkig niet voor hele dikke muren en veel materiaal om isolatie te bereiken maar juist kwalitatief bouwen waar gezond en comfortabel wonen centraal staat. Belangrijk voor zijn werk is ook de focus op renovaties ten opzicht van nieuwbouw. Hij stelt hiervoor ook de vraag van wat er nodig is om van alle huizen passieve gebouwen te maken om grootschalig bij te dragen aan de energietransitie. Carl-Peter benadrukt dat kennis over passief bouwen vergroot moet worden door het beschikbaar stellen van informatie, ervaring en vaardigheden te vergroten. Daarnaast is het een kwestie van attitude, de wil om het anders te doen en dit ook in de praktijk te testen. Zodoende kom je tot de nodige kwaliteiten en inzichten om passief bouwen op grote schaal succesvol uit te voeren. Jack van der Palen voegt hier aan toe dat het gedrag van de gebruiker bij een passief gebouw een niet al te grote impact heeft op de energieprestatie en wat een passief gebouw het aantrekkelijk en betaalbaar maakt. Gerben benadrukte dat comfort en een gezond binnenklimaat heel goed geregeld is in een passief gebouw. Een van de redenen waarom andere landen overstappen op de passief bouwen methodiek is dat in een passiefhuis de luchtkwaliteit beter is dan buiten! Daarnaast is het een gemiste kans dat de Nederlandse consument niet kan kiezen voor een passief gebouw tegen een kleine meerprijs. Door meer te investeren in het gebouw maak je deze ook waardevast en toekomstbestendig. Het is toch zonde als men nu gebouwen bouwt of renoveert en deze gebouwen na 20 jaar weer moet renoveren naar een standaard die al meer dan 25 jaar bekend is, zichzelf bewezen heeft en wetenschappelijk onderbouwd is.
Gerrolt Ooijman, directeur bestuurder bij woningcorporatie Wonion, is bekend de met de term passief bouwen maar past dit (nog) niet bewust toe in zijn projecten. Desondanks herkent hij wel veel elementen in wat ze bij de Groene Huisvesters al doen. Hij benadrukt het belang van een gebouwrenovatie waarbij de aanpak in een keer goed is. Vanuit zijn perspectief als directeur onderstreept hij een groeiende focus en belang tot verduurzaming. Gelijktijdig constateert hij een versplinterd landschap en een noodzaak om verder te kijken dan de huidige marktstandaard en op basis daarvan de normering versneld omhoog aan te scherpen. Als organisatie die ook veel inzet op renovatie is het voor hem moeilijk om de twee hoogste basisprincipes (oriëntatie compactheid) te beïnvloeden. Gerben Bos beaamd dat er inderdaad elementen van passief bouwen alleen geoptimaliseerd kunnen worden bij nieuwbouw en dat daar in de berekeningen ook rekening mee wordt gehouden. Dit is een ruimtelijk ordeningsvraagstuk waarbij ook publieke spelers een grote rol kunnen pakken. Zo is in het Brussels gewest passief bouwen als wettelijke standaard ingevoerd en speelt de gemeente een actieve rol in het verspreiden van kennis bij (MKB) ondernemers en bewoners.
Meer over over circulariteit als versneller van de energietransitie.
Als onderdeel van de themamaand: Circular Design van C-Bèta vinden er op aanvraag van de Transitieagenda Circulaire Bouweconomie drie bijeenkomsten plaats waarin circulaire ontwikkelingen voor de energietransitie worden geagendeerd. Centraal staan drie thema’s: 1) Circulaire Zonnepanelen, 2) Passief Bouwen en 3) Circulaire Installatietechniek. Aan de hand van keynote speeches van de koplopers binnen deze domeinen zullen ondernemers uit de sector samen met een panel van opdrachtgevers uit de bouw reflecteren op de inhoud. Houd de C-Bèta kalender in de gaten voor de bijeenkomst Installatietechniek.
Meer over passief bouwen en voorbeelden van succesvolle projecten:
Ons nieuwe kantoor van de Stichting wordt eind 2022 geopend in Etten-Leur, het eerste passiefhuis Premium in de BeNeLUx: https://www.passiefbouwen.nl/phpremium/
Europese projecten zijn te vinden op: https://outphit.eu/nl/prijktijkvoorbeelden/
Op deze pagina staan goede (internationale) voorbeelden: https://passiefbouwen.nl/over-ons/literatuur-en-rapporten
Kennis deling is belangrijk, ga voor de Passive House Designer cursus! https://passiefbouwen.nl/cursussen/passivehouse-designer-cursus
Je kunt hier het hele webinar nog eens terug kijken.